“Ik heb me niet gerealiseerd dat het zoveel werk was”

Deze tekst komt op de grafsteen van Gabor Maté, 77 jaar oud, maar als je hem hoort spreken schijnbaar in de bloei van zijn leven. Lees geen spijt in deze zin, eerder urgentie of dankbaarheid. Maté is in gesprek met Hilde Bolt, psychotherapeut, schrijver en trainer bij het Europees Instituut, in het kader van de jaarlijkse Inspiratiedag van het instituut. Met overtuiging, snelheid, en een scherpe maar compassievolle geest put Maté zijn verhalen uit een rugzak vol doorleefde kennis en ervaring. Hij schuwt geen zelfonthulling, wat maakt dat hij ondanks zijn scherpte, wijsheid en ervaring toegankelijk blijft en er een voorbeeld ontstaat: zo kun je groeien aan je eigen leven.

Zo veel te vertellen

Het is de eerste keer dat het Europees Instituut een bekend schrijver en spreker uitnodigt voor een online masterclass. Het is meteen een succes. 228 mensen wonen de drie uur durende online masterclass bij. Slechts tweemaal is er een korte pauze. De tweede maar vijf minuten, “want er is zoveel te vertellen”, aldus Maté, die met Gabor wil worden aangesproken. Wie vaker een online interview van hem heeft gezien, herkent zijn werkkamer. Het bed met de bruine sprei. Het nachtlampje met de scheve kap. De boekenkast tegen de muur achter hem. Daar zal hij geregeld naartoe lopen om er een belangwekkend boek uit te pakken, zoals The archeology of mind van Jaak Panksepp,  en Neurobiology and the development of human morality door Darcia Narvaez.

When the body says no, ziektes en wetenschap

Zijn werk is rijk geworteld in wetenschappelijke literatuur. Vele onderzoeken haalt hij aan, vaak ook beschreven in zijn boek When the body says no. Deze titel is ook het thema van de workshop, aansluitend bij het werk van Hilde, dat we kunnen samenvatten als lichaamsgerichte psychotherapie. In haar boek Get your Guts. Je instinct als kompas beschrijft Hilde de niet te scheiden relatie tussen hoofd, hart en instinct (buik). Gabor schetst de kunstmatige scheiding tussen deze drie, die in de westerse geneeskunde gemeengoed is geworden. Veel van de reguliere geneeskunde is daarmee niet meer in overeenstemming met wat de wetenschap aantoont. Veel van de onderzoeken die hij aanhaalt gaan over de relatie tussen stress en ziekten die zich lichamelijk manifesteren, zoals kanker, ALS, huidziekten en auto-immuunziekten. Zo beschrijft hij een onderzoek van Harvard dat aantoont dat vrouwen met PTSS een twee keer zo hoog risico hebben op eierstokkanker. En een recente studie laat zien dat de mensen die aan COVID lijden, allen een mate van trauma in de kindertijd hebben gekend. Zweeds onderzoek laat zien dat depressie bij zwangere vrouwen de kans op vroeggeboorten met 4 weken vervroegt. Slechts één zo’n onderzoek zou er al toe moeten leiden dat artsen zich afvragen wat de relatie is tussen emotionele stress en lichamelijke ziekten, aldus Gabor. Hoewel deze kennis al decennia beschikbaar is, en er vele onderzoeken zijn die deze relatie aantonen, zijn er maar weinig specialisten die hun patiënten vragen stellen als: ‘how do you feel yourself as a human being?’.

Trauma absorberen

Er is ook ruimte voor vragen. Zo stelt een deelnemer de vraag of Gabor voor ayahuasca een rol ziet bij therapeutische begeleiding. Daarop start het benadrukken van het belang van goede begeleiding bij het gebruik van psychedelica: het is niet zozeer de plant, maar wat de sjamanen ermee doen. Met de nodige zelfonthulling en zelfspot vertelt hij over een retraite met ayahuasca die hij zelf organiseerde in Zuid-Amerika met 23 deelnemers. Na een eerste ronde ayahuasca namen de plaatselijke sjamanen Gabor apart, en vertelden hem dat hij zoveel stress bij zich droeg, dat hij alle trauma van de deelnemers absorbeerde, waardoor met hem niet te werken viel. Zij vertelden hem: toen je klein was had je een grote angst en daar ben je nog niet overheen. Er werd hem te verstaan gegeven dat hij niet meer bij de sessies aanwezig zou zijn en dat één van de sjamanen met hem alleen aan het werk zou gaan. Wie het levensverhaal van Gabor kent weet dat zijn Joodse moeder hem als baby moest weggeven aan een vreemde toen zij in de oorlog in levensgevaar kwam.

Afgescheiden zijn of één zijn

Er zijn bijna drie uur voorbij als Hilde vraagt of er nog ruimte is voor een laatste vraag. Een toeschouwer is benieuwd welke rol Gabor aan spiritualiteit toekent. Daarop deelt hij zijn scherm met ons, en toont – als ware het een toegift – de voorkant van zijn nieuwe boek, waarvoor de deadline de volgende morgen is: The myth of normal. Trauma, illness and healing in a toxic culture. Geschreven samen met zijn zoon, Daniel Maté. Hij leest de laatste alinea’s voor uit een hoofdstuk over spiritualiteit, waarin hij stelt dat we getraumatiseerd zijn geraakt door het idee van afgescheidenheid. We zijn gaan geloven, en normaal gaan vinden,  dat we een eenzaam en niet verbonden zelf bezitten van waaruit we leven. Terwijl ons verstand het daarmee eens is, weet ons hart wel beter, stelt Gabor. De economie is gebaseerd op de verkoop van goederen en activiteiten die de leegte moeten vullen die uit dit geloof ontstaat. Maar die kunnen dat gat onmogelijk invullen, de behoeften onmogelijk vervullen. Daarmee zijn we de capaciteit verloren om onze eigen schoonheid en perfectie in te zien. We zijn deel van een collectieve, goddelijke, eeuwige, oeroude menselijke ziel, of weefsel, of hoe je het wil noemen. Deze verbinding herkennen we allemaal in momenten dat we een pasgeboren baby vasthouden, ons verliezen in een zonsondergang, of in de ogen van een geliefde kijken. Het gaat erom onze harten te openen naar onszelf en anderen. Gabor beschouwt spiritualiteit niet alleen als essentieel, maar een wezenlijk deel van ons, iets waarvoor je overigens niet religieus hoeft te zijn.

Jezelf als instrument

De indruk die achterblijft na drie uur luisteren is er een van liefdevolle urgentie. Geen tijd te verliezen voor het welbevinden van de mensheid. Er is zoveel om nog op door te kauwen. Zoveel waardevols dat wij als coach ter harte kunnen nemen. En misschien wel de belangrijkste: ‘het grootste werk dat je doet als therapeut is het werk dat je doet aan jezelf’.