Door: Ron van Deth
Werkgerelateerde stress in kaart – deel 2
De omvang van werkgerelateerde problematiek is enorm. Volgens onderzoek loopt maar liefst zo’n 1 miljoen mensen een risico op burn-out. Ook de overheid ziet inmiddels in dat afgezien van veel persoonlijk leed hiermee aanzienlijke maatschappelijke kosten gemoeid zijn. Dat vraagt inzet op velerlei niveaus. Coaches kunnen een belangrijke bijdrage leveren aan het verminderen van werkgerelateerde problematiek, al is hiervoor wel specifieke deskundigheid vereist. In dit eerste deel ga ik kort in op de wijze waarop werkgerelateerde problematiek kan worden voorkomen en in kaart gebracht. In het tweede deel staat de aanpak van coaches bij deze problematiek centraal.
Voorkomen is beter dan genezen
Natuurlijk is iedereen het beste af wanneer werkgerelateerde klachten zoveel mogelijk worden voorkomen. Dat betekent allereerst een uitdagende werkkring, waarin werknemers optimaal worden belast. Zij krijgen niet teveel op hun bord, maar zeker ook niet te weinig. Bevlogen zoeken werknemers steeds naar nieuwe uitdagingen om zich in hun werk zowel persoonlijk als professioneel te ontwikkelen. Coachende leidinggevenden bieden hen daarvoor alle mogelijkheden en positieve (im)materiële waardering. Er wordt werknemers een hoge mate van autonomie geboden, waarbij zij hun werk voor een belangrijk deel zelf bepalen en volop gesteund worden door management en collega’s. Iedereen binnen het bedrijf accepteert hun sterke en zwakke kanten, want fouten maken mag. Bedrijven checken geregeld de vitaliteit van hun werknemers en natuurlijk is er een vitaliteitscoach aangesteld, die zorgt voor mentale en fysieke weerbaarheid op de werkvloer. Tot zover het meest ideale plaatje. Iedereen weet dat het zo zou moeten, maar iedereen weet ook dat het lang niet altijd zo loopt…
Gradaties van werkgerelateerde stress
Veel werknemers ervaren allerlei vormen van werkgerelateerde stress. Kenmerkend hiervoor is, dat zij naar hun eigen gevoel niet of nauwelijks (meer) kunnen voldoen aan de eisen die hun werk stelt. Dat gevoel heeft globaal te maken met de inhoud van het werk (de hoeveelheid en moeilijkheidsgraad), de werkcontext (onduidelijke taken, reorganisaties) en het ontbreken van regelmogelijkheden. Daarnaast spelen persoonlijke kenmerken van werknemers een rol (competenties, mate van belastbaarheid, lage zelfwaardering). De mate waarin elk van deze factoren meespelen, is overigens voor iedere werknemer weer anders (1).
In de vakliteratuur worden de volgende werkgerelateerde problemen onderscheiden: werkstress, overspanning en burn-out. In het geval van werkstress is iemand nog wel in staat zijn werk te doen, maar het kost hem moeite, veel moeite. Bij overspanning en burn-out lukt het niet meer te blijven werken: het is iemand allemaal teveel geworden. Beide worden gekenmerkt door overbelasting met klachten als vermoeidheid, pijnklachten, slaapproblemen, piekeren, concentratieproblemen en prikkelbaarheid. Bij burn-out is met name vermoeidheid een centraal kenmerk. Mensen kunnen het allemaal niet meer aan en beschrijven zichzelf als ‘uitgeput’ of ‘op’. Ze hebben veel moeite zich te ontspannen en reageren vaak cynisch. Deze klachten doen zich op steeds jongere leeftijd voor (2). Bij overspanning is er een kortere aanloop- en hersteltijd dan bij burn-out, maar het zal duidelijk zijn dat er eerder sprake is van een kwantitatief dan van een kwalitatief verschil. In feite gaat het om verschillende gradaties van arbeidsgerelateerde stress. In alle drie de stadia kunnen coaches van grote waarde zijn. Het begint al met het nauwkeurig in kaart brengen van de problematiek.
Werkgerelateerde stress in kaart
Werknemers kunnen op internet allerlei tools vinden om na te gaan of zij last hebben van werkstress of erger (3). Dat geeft een eerste indicatie en kan aanleiding zijn om eens met de leidinggevende contact op te nemen om erger te voorkomen. Maar als de problematiek al wat groter is, ben je er daarmee niet. Zeker bij de ernstige vormen van werkgerelateerde stress is een grondige intake van groot belang. Naast de gebruikelijke anamnestische vragen dient de coach bedacht te zijn op de mogelijkheid dat de klachten wel eens een heel andere oorzaak kunnen hebben. Zo kan de vermoeidheid van iemand die zich bij de coach meldt met werkstress een lichamelijke oorzaak hebben, zoals een te traag werkende schildklier. En aan veel burn-outklachten kan ook een depressie of een angststoornis ten grondslag liggen. Dat vraagt van coaches dat zij systematisch de problematiek kunnen uitvragen mede aan de hand van vragenlijsten zoals de 4-DKL, de burn-out-beslisboom of de DASS. Wanneer lichamelijke klachten overheersen en/of er aanwijzingen zijn voor een depressie of een angststoornis, dan is (terug)verwijzing naar de huisarts noodzakelijk. Een coach zou anders onverantwoord bezig zijn. Is dat allemaal niet het geval dan is het zaak goed zicht te krijgen op de aard van de werkgerelateerde stress. Eén van de manieren is om de coachee een week te laten registreren wanneer bij welke taken de stress oploopt en wat iemand dan denkt en voelt. Dit kan de basis vormen voor een gedegen plan van aanpak. Zie daarvoor deel 2.
Noten:
1. Zie bijvoorbeeld: Goede praktijken: Van werkstress naar werkplezier: http://www.campagne.arboineuropa.nl/fileupload/GoedePraktijken2.pdf
2. Keijsers, G., e.a. (2011) Protocollaire behandeling van patiënten met burn-out. In: Keijsers, G., Minnen, A. van, & Hoogduin, C.A.L. (red.) (2011). Protocollaire behandelingen voor volwassenen met psychische klachten. Deel 2. Amsterdam: Boom (p. 225-295).
3. Zie daarvoor bijvoorbeeld: https://www.facebook.com/checkjewerkstress/app_382042151933513
Wil je werkgerelateerde problematiek beter kunnen begeleiden? Kijk dan eens bij de Opleiding Coachen bij stress en burn-out
Coach College de Baak is een dochteronderneming van de Baak. De Baak is partner van de campagne Herken de druppel – check je werkstress.