Wat doe jij in een conflict? Een stap naar achteren of juist niet?
Jent Bijlsma: ‘Veel professionals doen in conflicten liever een stap naar achteren’
Jent Bijlsma werkt al jaren als trainer, coach en mediator en is een deskundige op het gebied van lastige situaties. In dit interview vertelt hij gepassioneerd over dit soort situaties en hoe professionals daar beter mee kunnen omgaan.
Wat zijn lastige situaties voor mensen?
‘Wat ik merk is dat voor erg veel mensen het omgaan met conflicten lastig is. Een groot aantal van ons weet zich niet te verhouden tot conflicten. Ze voelen zich er onwennig bij. Vaak borrelt wel in mensen op wat er in bepaalde conflictueuze situaties gezegd moet worden, maar daar blijft het dan bij. Dat zijn dikwijls degenen die conflicten negatief labelen of ze niet kunnen verdragen. Ze willen er als het ware niet mee bezoedeld worden en kijken daarom liever weg. Dat geldt helaas ook voor sommige professionals, terwijl zij er naar mijn mening nu juist voor betaald krijgen om die onwennigheid van zich af te schudden en het er wèl over te hebben.’
Waarom is het omgaan met conflicten zelfs voor professionals zo lastig?
‘Dat heeft allereerst sterk te maken met hun gezin van herkomst en wat ze daar hebben meegekregen. De ongeschreven codes die in hun gezin van herkomst rond conflicten werden gehanteerd, nemen mensen vaak mee. Ik hoor wel eens mensen benadrukken dat ze uit een warm nest komen. Ja, denk ik dan: daar gebeurde dus niets. Als ze volwassen zijn, kan dit tot een bepaalde ongemakkelijkheid leiden om conflicten te hanteren. Vaak worden conflicten dan toegedekt onder het mom dat we als geciviliseerde mensen zo niet met elkaar omgaan. Ik volg daarentegen liever mijn interne kompas. Als kind was ik bereid om als er gevochten moest worden, ook dat gevecht aan te gaan. En die grondhouding probeer ik als professional nog steeds in te nemen.’
In hoeverre speelt iemands persoonlijkheid een rol?
‘Als je een vermijdend persoon bent en wegkijken bij conflicten is de norm binnen jouw organisatie dan is er niet zoveel aan de hand. Wanneer jij dit soort conflicten wèl wilt aanpakken en dus afwijkt van de groepsnorm, dan kan dat problemen gaan geven. Veel mensen gaan conflicten liever uit de weg, zeker wanneer ze een paar keer hun hoofd hebben gestoten om wel voorzichtig een meningsverschil aan de kaak te stellen. Je hoort dan leidinggevenden zeggen, dat bij hun organisatie helemaal geen conflicten voorkomen. Van zo’n uitspraak krijg ik een enorme jeuk.’
Heeft de moeizame verhouding met conflicten niet ook te maken met bredere ontwikkelingen in de samenleving?
‘Dat denk ik zeker. Zo krijgen we allemaal in ons leven te maken met onverwachte of onvoorspelbare gebeurtenissen. Velen stellen dan de waarom-vraag: waarom moet juist mij dit nu overkomen? Bij hen ontbreekt de acceptatie van het bestaan zelf, de eindigheid ervan, de onvoorspelbaarheid. Alsof alles onder handbereik ligt, alsof alles naar je hand te zetten is… Nou, dat is dus niet zo. En omdat velen bepaalde situaties maar moeilijk kunnen accepteren en zij de werkelijkheid beleven in snapshots, schieten ze al gauw in de slachtofferrol. Daarover met mensen in gesprek gaan, dat is natuurlijk ontzettend interessant.’
Speelt daarbij niet mee dat de geraaktheid van mensen sterk is toegenomen?
‘Jazeker, ik zie de laatste dertig jaar steeds meer prinsessen op de erwt, zal ik maar zeggen. Er hoeft maar wat te gebeuren of mensen voelen zich gegriefd of onheus bejegend of zeggen half huilend: “Ik voel me niet veilig als je dat tegen me zegt….” En de klacht naar een tucht- of beroepscommissie is bij wijze van spreken al verstuurd. Die gekwetste reacties hebben naar mijn idee niet zozeer met individualisme te maken, maar eerder met een soort van onthechtheid van groepen, een gebrek aan verbondenheid met een context die je confronteert met je gedrag en je een spiegel voorhoudt. In de huidige kleine gezinnen worden kinderen erg individualistisch en beschermd opgevoed, terwijl er natuurlijk een tijd komt dat die kinderen moeten opgaan in een groep, of dat nu de voetbalclub, de school of hun werk is. En kunnen ze zich daar dan nog mee verbinden?’
Wat betekent dit voor professionals cq coaches?
‘Veel professionals zijn niet goed voorbereid op wat menselijk gedrag is en weten niet hoe ze met conflicten moeten omgaan. Een groot aantal onderkent ook hun eigen donkere kant niet en doen in conflicten liever een stap naar achteren, terwijl ik er juist voor pleit om een stap naar vóren te doen. Deze professionals moeten goed bij zichzelf te rade gaan hoe vroeger bij hen thuis met conflicten werd omgegaan en welke impliciete codes zijzelf hanteren. Dat wil helemaal niet zeggen dat ik in mijn persoonlijke leven zo gemakkelijk conflicten aanga. Ik ben geen haar beter dan anderen, maar als professional probeer ik wel die stap vooruit te zetten. Daarbij vind ik het je taak als professional de coachee te begrenzen en je als coach moet durven zeggen: “Ik kan zo niet met je werken”. Als iemand tegen mij gaat schreeuwen, schreeuw ik terug. Laatst riep een coachee boos: “Dus jij vindt dat ik naar een psychiater moet?” O, wat een goed idee, zeg ik dan en daar zit hij dan nu ook. Dit soort reacties verrast mensen, maar ik merk ook dat het respect afdwingt.
Belangrijk is altijd transparant te zijn, maar vooral ook vertrouwen te hebben in jezelf en hoe mensen zijn. Er zit heel veel helend vermogen in mensen en conflicten kunnen juist ruimte vrijmaken voor dit vermogen. Je moet er op vertrouwen dat er met jouw interventies een proces op gang komt, dat er iets gebeurt. Als je dat als professional niet aandurft, ontneem je alle betrokkenen de mogelijkheid om uit de impasse te komen.’
Jent Bijlsma is trainer in de opleiding Coachen bij conflicten.